Jak liczy się ceny energii i dlaczego wzrost cen gazu, wpływa na cenę energii uzyskiwanej z OZE? Wyjaśniamy

Wyobraź sobie sklep z owocami. Wszystkie kosztują tyle samo. Jabłko, banan, truskawki czy durian (wg Google najdroższy owoc świata) – cena identyczna. Jak ją ustalić? To proste. Każdy owoc kosztuje nie tyle, ile chce za niego producent. Nie liczymy też średniej. Każdy kosztuje tyle, ile najdroższy durian, czyli jakieś 190 tys. złotych. Absurd? Witajcie w świecie cen energii elektrycznej.

Głośny jest obecnie temat cen energii elektrycznej. Wystarczy spojrzeć, jak kształtowały się ceny energii w Europie od początku XXI wieku.

Obecny skok jest ogromny i bezprecedensowy. Ceny energii przez ostatnią dekadę kształtowały się na poziomie 10€ – 50€, by wystrzelić w tym roku do rekordowych poziomów dziennych dochodzących nawet do 800 Euro za Megawatogodzinę (rekord dla Polski to blisko 400€).
Z czego to wynika?

System cen krańcowych Merit Order

O merit order można poczytać na Wikipedii. Jest tam, np. o taki wzór:

Ok, to może spróbujmy inaczej 😅 W uproszczeniu, Merit order zakłada załączanie do systemu, producentów energii od najtańszych do najdroższych.

Ceny energii produkowanej z odnawialnych źródeł, węgla, atomu czy gazu są oczywiście różne. Merit order wprowadzono po to, by obniżyć koszty produkcji, a przede wszystkim, aby promować najczystsze źródła energii. Najtańsze są oczywiście OZE: słońce i wiatr. Później hydroelektrownie. Następny w kolejności jest atom. Na samym końcu do systemu załączane są źródła „brudne” czyli gaz, węgiel, ropa.

Promowanie OZE i taniej energii, przez kaskadowe podłączanie źródeł od najczystszych. Szczytna idea. Co tu może się nie udać?

Aby zmusić, aby skłonić poszczególne państwa do inwestycji w OZE, wymyślono dwa mechanizmy. Pierwszy to ETS, czyli słynne opłaty za emisję CO2 (o nim innym razem). Drugi to właśnie system cen krańcowych. O co chodzi? To dobry moment aby wrócić do wstępu i przeczytać jeszcze raz o sklepie z owocami i zapamiętać zdanie:

Cenę końcową ustala najdroższy składnik.

Na grafice wygląda to tak:

Niezależnie od cen produkcji energii z OZE, atomu czy węgla, cena końcowa dla odbiorcy, wynosi tyle, ile koszt produkcji energii z najdroższego źródła. Dziś jest to gaz.

Dlaczego tak to skonstruowano? Po to aby poszczególne kraje, dążyły do eliminacji drogiej energii pozyskiwanej z surowców (przede wszystkim węgla, który jest drogi również z powodu systemu ETS) i opłacalne było, dla nich, inwestowanie w OZE.

Jak to działa w praktyce

Jak już wspomnieliśmy, cenę końcową ustala najdroższy element systemu. A który to jest, ten najdroższy? A to już zależy i to od bardzo wielu czynników. W teorii najdroższym, w danej chwili, może być… każdy producent (no może poza wiatrem i słońcem). Zmienia się to w zależności od warunków atmosferycznych, od cen surowców, od tego czy akurat nie ma sankcji i nie wybuchła jakaś rura z gazem pod Bałtykiem, a nawet… od pory dnia (!). Wyjaśnimy to na przykładach.

Zwiększenie udziału tańszych producentów

Zwiększamy udział tanich źródeł, więc później do systemu wchodzą drożsi producenci i przesuwamy cały wykres w prawo. W tym wypadku, udało się zaspokoić ten sam popyt, bez potrzeby uruchamiania gazu.

Przede wszystkim chodzi tu o promocję OZE ale de facto, zwiększenie udziału atomu czy węgla, odniosłoby ten sam skutek. Stąd też pojawiły się dopłaty za emisję CO2, aby wszyscy inwestujący w tańszą energię, szli w stronę odnawialnych źródeł.

Zmniejszenie zapotrzebowania na energię

Zmniejszając zapotrzebowanie, przesuwamy pionową czerwoną linię w lewo. Możemy wóczas dojść do sytuacji, gdy „brudne źródła” przestaną być potrzebne i wypadną z systemu. Tym samym, cena końcowa energii spadnie, choć ceny produkcji z poszczególnych źródeł, nie uległy zmianie. Oczywiście, działa to również w drugą stronę.

Zatem, stwierdzenie „oszczędzając energię, obniżasz jej cenę”, choć brzmi nad wyraz abstrakcyjnie, jest… prawdziwe! Pozornie wydaje się to nie mieć żadnego związku ale w systemie cen krańcowych, tak to funkcjonuje. Co więcej, ceny energii w ciągu doby, zmieniają się, m.in. właśnie z powodu różnego popytu!

Zmiana ceny produkcji najdroższego składnika systemu

Kolejny przypadek to, przy zachowaniu średniego zużycia, zmiana ceny produkcji tego najdroższego, cenotwórczego czynnika. Wtedy, niezależnie od działań innych producentów, cena końcowa energii rośnie i w zasadzie nikt nie ma to wpływu.

Na naszym wykresie, celowo obniżyliśmy ceny produkcji wszystkich pozostałych źródeł. Widzimy teraz, że choć zdecydowana większość producentów energii, obniżyła swoje koszty i cena energii z innych źródeł potaniała, to cena dla odbiorcy końcowego… wzrosła!
Jedyną przyczyną, jest wzrost cen najdroższego elementu systemu cen krańcowych.

Z tym ostatnim przypadkiem, mamy do czynienia obecnie. Horrendalnie wysokie ceny gazu, przekładają się na wysokie ceny energii elektrycznej w całej Europie.

Jak często zmienia się cena energii?

Jak widać na powyższych przykładach, na cenę wpływ ma kilka czynników, z których każdy ma miejsce, nieustannie. Wszak, ciągle zmieniają się warunki atmosferyczne, w ciągu doby kilkukrotnie zwiększa się zapotrzebowanie na prąd, zaś na rynkach, bez przerwy zmieniają się ceny surowców. Wszystkie te rzeczy, mają wpływ na końcową cenę energii. I wszystkie powodują, że jej cena ostateczna, zmienia się cały czas, a wahania mogą sięgać, nawet kilkuset procent.

Czy Merit Order zdaje egzamin?

Ktoś mógłby powiedzieć, że Merit Order działałby sprawnie, gdyby nie nadzwyczajna sytuacja, jaką jest wojna na Ukrainie. No ale ktoś inny mógłby wtedy odpowiedzieć „hej, ale ta nadzwyczajna sytuacja jednak się wydarzyła”.

Przyjrzyjmy się zatem wykresowi średniej dobowej ceny energii elektrycznej w krajach UE, za ostatnie trzy miesiące. Celowo wybraliśmy trzy kraje, które najlepiej zobrazują mechanizmy. Opartą na węglu Polskę, bazującą wyłącznie na energii odnawialnej Norwegię oraz miksujące wszystkie rodzaje źródeł energii, a jednocześnie najbardziej uzależnione od gazu, Niemcy.

👉 Widać, że niemieckie uzależnienie od gazu boli i powoduje też największe wahania cen.

👉 Widać, że ETS podbija cenę produkowanej z węgla, energii w Polsce. Idąc dalej, można też wywnioskować, że energii po prostu produkujemy zbyt mało, bo jesteśmy narażeni na zmiany cen surowców.

👉 I widać też, że norweskie odnawialne źródła, choć dają największą stabilizację cen, to mimo wszystko nie zawsze są tańsze, niż polska energetyka węglowa, co wydaje się nie mieć kompletnie sensu

Próbując odpowiedzieć na pytanie „Czy merit order sprawdza się w praktyce” i zauważając, że Norwegia nie ma znacząco odbiegającej ceny energii od polskiej, nasuwa się wniosek, że, no tak niekoniecznie 🤷‍♂️

Zamiast podsumowania czyli internetowe mapki cen energii

Jak już wiecie, ceny energii zmieniają się stale i potrafią w przeciągu jednego dnia zmieniać wartość końcową nawet dwukrotnie. Wielu z Was prawdopodobnie nie raz widziało w sieci, mapki cen energii. Pokazują je najczęściej politycy lub zwolennicy największych partii, którzy chcą udowodnić jakąś swoją tezę. Ci prorządowi, wrzucają mapki, gdzie Polska jest zieloną wyspą Europy, ci opozycyjni, dzień później pomstują, że jesteśmy wśród najdroższych. A z czego to wynika? Wystarczy że wiatr wieje mocniej, węgiel potaniał, ktoś zrobił screena o 5 rano, a ktoś inny w szczycie o 20 wieczorem. Poniżej typowy przykład przerzucania się mapkami, pochodzącymi z tego samego źródła, ale z różnych dni.
Po lewej Europejska Partia Ludowa i Platforma, po prawej poseł PiS 😅

Czy ci ludzie, znają opisane wyżej mechanizmy? Tego nie wiemy. Ale wiemy, że możecie im pomóc je zrozumieć i następnym razem, po prostu, wyślijcie im nasz artykuł 🙂

Dzięki!

UPDATE!

Kilka osób pytało o słynne marże spółek energetycznych. No i hmm… wychodzi na to, że są one kompletnie niezależne od tych firm 😅 No bo tak:

• cena zależy od najwyższego składnika
• ten składnik to gaz i jego cena rośnie w wyniku wojny
• rośnie cena końcowa od wszystkich pozostałych producentów, przy nie zmienionych kosztach
• zysk (marża) jest od nich w ogóle niezależna

No powiemy Wam, że też byśmy tak chcieli!

Swoją drogą, można tu pokusić się o taki fikołek. Wiemy że spółki energetyczne zapowiedziały przeznaczenie części nadwyżek na inwestycje w OZE. Zatem czy prawdziwe będzie zdanie: „Putin wywołując wojnę, doprowadził do wzrostu cen gazu, co przełożyło się na zyski wszystkich spółek energetycznych w Europie. A co z kolei przełożyło się na zwiększenie nakładów na OZE i odejście od gazu” ? 🤣